Tôi còn nhớ lần đầu nhìn thấy bài đăng của Trường Đại Học Văn Lang hôm 10/11/2025 trên Facebook về thông tin tòa nhà Trống Đồng (Trung tâm đổi mới sáng tạo - biểu tượng của Campus Đại học Văn Lang) - biểu tượng của giáo dục đại học hiện đại Việt Nam. Những con số làm tôi choáng ngợp: hơn trăm phòng lab thực hành tiêu chuẩn quốc tế, ứng dụng AI trong giảng dạy, mô hình học ảo bằng thực tế tăng cường, sinh viên học qua dự án, qua công nghệ, qua tương tác toàn cầu.
Tôi - một cựu sinh viên của trường ấy bỗng thấy lòng dâng lên niềm tự hào. Thế hệ sinh viên hôm nay được học trong một môi trường chẳng thua kém gì quốc tế. Nhưng rồi, giữa niềm tự hào ấy, một câu hỏi chợt lóe lên: Liệu những sinh viên được đào tạo trong môi trường 5.0 này có tìm thấy đất dụng võ khi bước vào thị trường lao động Việt Nam, nơi nhiều doanh nghiệp vẫn vận hành theo tư duy 2.0?".
Câu hỏi đó, không chỉ là nỗi trăn trở của một cá nhân, mà là vấn đề cấu trúc xã hội, là khoảng cách giữa tốc độ phát triển của giáo dục đại học và năng lực hấp thụ - khai thác nhân lực của doanh nghiệp Việt Nam.
NỀN GIÁO DỤC VIỆT NAM ĐANG BƯỚC NHANH VÀO KỶ NGUYÊN 5.0
Chưa bao giờ giáo dục đại học Việt Nam lại chuyển mình mạnh mẽ đến vậy. Những cái tên như Đại học Văn Lang, RMIT, Tôn Đức Thắng, FPT, UEH,... đang trở thành biểu tượng của mô hình đại học thế hệ mới, nơi tri thức gắn liền với thực tiễn, công nghệ và toàn cầu hóa. Các trường đầu tư hàng trăm tỷ đồng vào hạ tầng số, hệ thống AI, phòng thực hành, trong tâm sáng tạo và vườn ươm khởi nghiệp. Sinh viên được học qua "Project-based Learing", "Design Thinking", "Startup Incubator", hay Hackathon, những mô hình vốn chỉ thấy ở Stanford hay MIT trước đây.
Họ không chỉ học để làm việc, mà học để tư duy, phản biện, sáng tạo và giải quyết vấn đề. Một sinh viên có thể thuyết trình bằng tiếng Anh, lập kế hoạch chiến dịch truyền thông, phân tích dữ liệu hành vi người dùng bằng công cụ AI, thiết kế chiến lược kinh doanh chỉ sau vài tháng học. Họ được khuyến khích làm việc theo mô hình peer-to-peer, nghĩa là ngang hàng trong tri thức, không phân biệt "thầy nói - trò nghe", mà cùng học hỏi, cùng tìm ra giải pháp.
Nhưng rồi, khi bước ra thế giới thật, nhiều người trong số họ, có cả tôi bàng hoàng nhận ra: những kỹ năng mà tôi hay họ học được không được sử dụng. Thị trường lao động Việt Nam vẫn đang vận hành bằng cách tư duy của nhiều năm về trước.
DOANH NGHIỆP VIỆT NAM CÓ THỂ ĐANG CHẬM VỀ TƯ DUY TỔ CHỨC
Về cơ cấu tổ chức: "Teamwork" chỉ là khẩu hiệu
Rất nhiều công ty Việt vẫn hoạt động theo mô hình "tháp dọc", nơi mệnh lệnh chảy từ trên xuống, và thông tin phản hồi bị chặn ở giữa. Ở đó, teamwork không phải là làm việc cùng nhau, mà là sếp giao việc - nhân viên làm - rồi chờ phê bình.
Trong khi đó, ở môi trường đại học hiện đại như Văn Lang, teamwork nghĩa là "lắng nghe - phản biện - cùng tìm lời giải". Nếu bạn sai, bạn được giúp để hiểu tại sao sai. Còn trong doanh nghiệp truyền thống, nếu bạn sai, bạn bị quy trách nhiệm, và từ đó ngại dấn thân.
Chính vì thế, người trẻ học cách im lặng để tồn tại, thay vì nói ra để phát triển.
Về môi trường sáng tạo
Ở trường, sinh viên được khuyến khích thử nghiệm, brainstorming, trình bày ý tưởng điên rồ nhất. Nhưng vào doanh nghiệp, họ sẽ thường nghe câu quen thuộc: "Em mới vô làm, cứ làm theo anh chị đi, đừng sáng tạo quá". Hoặc là bạn phải im lặng lắng nghe sự chỉ dẫn, đôi khi những kiến thức mà anh sếp đó đang nói là những cái bản thân đã học và nó đã quá cũ kỹ, không còn hợp với xu hướng hiện tại nữa. Bạn phải nhận là mình vẫn còn non và xanh để vị sếp đó được tiếp tục chỉ bảo cho bạn. Mọi thứ phải "xin phép", phải "chờ duyệt". Không gian thử nghiệm - yếu tố sống còn của sáng tạo, hầu như không tồn tại trong các công ty vừa và nhỏ ở Việt Nam.
Thế là, những gì từng được nuôi dưỡng trong giảng đường, sự hứng khởi, khát vọng đổi mới bị dập tắt chỉ trong vài tuần đầu tiên đi làm.
Về cơ hội áp dụng tri thức mới
Sinh viên học về ma trận SWOT, mô hình 7P, phân tích hành vi người dùng bằng AI, hiểu cách lập chiến lược thương hiệu, kế hoạch marketing tích hợp,... Nhưng khi vào công ty, công việc của họ chỉ là: Viết content theo form có sẵn, chạy ads theo ngân sách sếp duyệt, livestream bán hàng cho sếp, chỉnh vài slide báo cáo cho đẹp mắt,...
Các doanh nghiệp nhỏ và vừa chiếm hơn 90% tổng số doanh nghiệp Việt, lại thiếu tầng quản lý trung gian có nền tảng học thuật, nên không biết giao việc thế nào để người trẻ phát huy được giá trị. Kết quả là, người giỏi dần bỏ đi, người ở lại thì làm việc cầm chừng.
Theo báo cáo của Navigos (2024), có đến 52% sinh viên Việt Nam không làm đúng chuyên môn sau khi ra trường; chỉ 18% doanh nghiệp có chương trình mentor thực tập sinh thực sự. Trong khi đó, Singapore, Malaysia đã có mạng lưới "Industry Partnership" giữa doanh nghiệp và đại học từ hơn 10 năm nay, giúp sinh viên tham gia dự án thực tế ngay từ năm hai.
Khoảng cách giữa nhà trường và nhà tuyển dụng ở Việt Nam vẫn là một vực sâu, chưa có cây cầu bền vững để nối lại.
HẬU QUẢ CỦA SỰ LỆCH PHA NÀY
Với người trẻ: Khủng hoảng niềm tin và đánh mất ước mơ. Thế hệ trẻ bước ra từ giảng đường 5.0 mang trong mình khát vọng cống hiến. Nhưng khi vấp phải bức tường vô hình của doanh nghiệp truyền thống, họ dần mất phương hướng. Từ người mơ ước xây dựng chiến lược, họ trở thành người nhập liệu, viết content, báo cáo số liệu,... Từ người dám nghĩ khác, họ trở thành người học cách im lặng. Chất xám bị lãng phí, đầu tư học vấn bị lãng phí, đam mê bị bào mòn, ước mơ bị co hẹp lại trong bốn chữ "ổn định lãnh lương".
Với doanh nghiệp: Năng suất thấp, sáng tạo nghèo nàn. Khi không tận dụng được tri thức và năng lượng sáng tạo của người trẻ, doanh nghiệp tự tước đi lợi thế cạnh tranh của mình. Các công ty nước ngoài đến Việt Nam không chỉ mang vốn, mà mang cả văn hóa tổ chức học tập, minh bạch, phản biện. Trong khi đó, nhiều doanh nghiệp nội địa vẫn tự trói mình trong quy trình quan liêu, khiến người giỏi rời đi, người dám nói thì bị coi là "bất hợp tác".
Với xã hội: Một vòng lặp của sự lãng phí. Khi nhà trường dạy một thứ, còn thị trường cần một thứ khác, xã hội sẽ mắc kẹt trong vòng lặp lãng phí chất xám. Chúng ta đào tạo ra những công dân toàn cầu, nhưng lại không có môi trường trong nước để họ phát huy. Hệ quả là "chảy máu chất xám nội địa", người trẻ giỏi, có điều kiện, họ chọn đi nước ngoài, hoặc chuyển ngành hoàn toàn, hoặc tự lập nghiệp.
NGUYÊN NHÂN SÂU XA
- Doanh nghiệp Việt chưa chuyển đổi thành "tổ chức học tập" (Learning Organization), nơi mọi người được khuyến khích học hỏi, chia sẻ, phản biện.
- Thiếu cầu nối giữa trường và doanh nghiệp: Chương trình thực tập chỉ mang tính hình thức, sinh viên "làm không công" chứ không được tham gia dự án thật.
- Tư duy "thâm niên, chức vị là quyền lực": Tuổi tác, chức vị trở thành rào chắn, khiến tiếng nói của người trẻ không được lắng nghe.
- Người trẻ thiếu kỹ năng thuyết phục và tự bảo vệ ý tưởng, nên dễ bị xem nhẹ.
Tất cả khiến hai thế hệ nói hai ngôn ngữ khác nhau, cùng làm việc nhưng không cùng tần số.
GIẢI PHÁP VÀ HƯỚNG ĐI
Từ phía doanh nghiệp, cần xây dựng văn hóa mở, cho phép thử - sai - học - sửa. Áp dụng "Reverse Mentoring", người trẻ hướng dẫn người đi trước về công nghệ, xu hướng mới. Tạo sandbox nội bộ, khu vực thử nghiệm ý tưởng, nơi thất bại cũng được xem là bài học. Liên kết với đại học, cùng giảng viên và sinh viên triển khai dự án thực tế, thay vì chỉ tuyển thực tập sinh "pha cà phê", phụ việc.
Từ phía nhà trường, đưa sinh viên vào môi trường doanh nghiệp sớm hơn, ngay từ năm hai, năm ba. Thành lập Career Lab, trung tâm kết nối doanh nghiệp - sinh viên - giảng viên. Dạy sinh viên kỹ năng "Adapt & Advocate", không chỉ học tri thức, mà còn học cách trình bày, thuyết phục và bảo vệ quan điểm.
Từ phía người trẻ, chủ động áp dụng tư duy học được vào công việc, dù nhỏ nhất. Dám đề xuất, dám sai, dám học, dám phản biện khi thấy sếp nói sai. Không chờ xã hội thay đổi, mà tự mình trở thành hạt nhân đổi mới trong doanh nghiệp.
Thế hệ chúng tôi - những người trẻ bước ra từ giảng đường 5.0, không sợ khó, chỉ sợ mình không được tin dùng đúng cách. Việt Nam đang có một cơ hội vàng: dân số trẻ, giáo dục đang tiến gần chuẩn quốc tế, tri thức được toàn cầu hóa. Điều chúng tôi cần không phải là đặc quyền, mà là niềm tin và cơ hội để cùng học, cùng làm, cùng lớn.
Nếu doanh nghiệp biết "làm việc cùng người trẻ" thay vì "chỉ huy người trẻ", thì tôi tin rằng trong vài năm tới, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành một quốc gia sáng tạo của châu Á. Và khi đó, tòa nhà Trống Đồng của Văn Lang sẽ không chỉ là biểu tượng Campus của Văn Lang, của tri thức, mà còn là hồi chuông đánh thức một nền kinh tế biết lớn lên cùng con người của thời đại mới.
#vuontamhoncuatrinh
Nhận xét
Đăng nhận xét